vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، تاسیس حکومتی مبتنی بر اسلام در ایران بعد از انقلاب اسلامی، سوالات مختلفی را در مورد تفاوت ها و جهت گیری های حکومت دینی با حکومت های غیر دینی و سکولار در بین اندیشمندان مسلمان موجب گردید این سوال مطرح شود که «این نوع حکومت چه تفاوت هایی در اهداف با دیگر حکومت‌ها دارند؟» در پاسخ به این سوال، طیفی از نظرات و ایده ها را می توان مشاهده کرد.

در یک سو کسانی هستند که اساسا هیچ نوع اشتراک و شباهتی بین حکومت های سکولار و اسلامی و در نتیجه میدان اهدافشان نمی بینند و مقایسه این دو را مقایسه ای که الفارق و غیر ضروری می شمارند. کسانی نیز کوشیده اند تفسیری از حکومت ارائه دهند که در مسائل مهمی چون« اهداف حکومت» تفاوتی با دیگر حکومت‌ها و از جمله سکولار ندارد و شأن «اسلامیت» در آن به اموری همچون ارزش های کلی و جهان شمول، حوزه خصوصی و یا حداکثر جامعه مدنی، رسومات و آداب فرهنگی بر می گردد وگرنه بن مایه و غایت این دو حکومت یکی است.

الف) مبانی نظری

برای درک بهتر اهداف حکومت می توان آنها را از سه زاویه چیستی، چرایی و چگونگی مورد مداقه قرار داد. در پاسخ به چیستی هدف، باید گفت هر هدف، نوعی ارزش برنامه ریزی شده و سازمان یافته است. پاسخ به چرایی هدف، دلیل وجودی و توجیه منطقی نیز ما را به بررسی هستی شناسی و جهان بینی جامعه ذی هدف می کشاند.

از سویی دیگر، مقایسه اهداف حکومت های سکولار و اسلامی است. نه صرفا نحوه شکل‌گیری آن ها. در باب مقایسه می توان گفت تفاوت ها و شباهت های یک یا چند مورد از موضوعات اجتماعی، حول یک یا چند واحد تحلیل و با استفاده از یک یا چند متغیر به منزله ملاک و ابزار مقایسه کنار هم گذاشته شده و گونه ای استنباط علمی از دل آن استخراج می شود.

هر تحلیل مقایسه ای باید از سه عنصر«مورد»، «واحد تحلیل»، « متغیر» برخوردار باشد. در توضیح حکومت ها و اهداف شان به بررسی حکومت های مدرن غربی و جمهوری اسلامی به عنوان حکومت های سکولار و اسلامی می پردازیم. چیستی اهداف، ما را به بحث از ارزش شناسی حاکم بر دو جامعه سکولار و اسلامی و چرایی اهداف، ما را به بحث از هستی شناسی و شناخت شناسی مربوط می کشاند.

چگونگی تحقق اهداف یعنی بحث از اصول و روش های دستیابی به اهداف مورد نظر نبوده و صرفا به اهداف از لحاظ ارزش و مطلوبیتی که دارند، نگاه شده است. در اینجا اهداف متوسط و کلی مدنظر هستند، نه اهداف غایی و جزیی و عملیاتی. اهداف حکومتی در اینجا، همان اهداف رسمی و صریح هستند نه آنچه که حکومت ها به هر دلیل به صورت پنهانی یا ناخواسته دنبال می کنند.

ب) مبانی معرفت شناسی ـ هستی شناسی و ارزش شناسی دو جامعه سکولار و اسلامی

به توضیح و مقایسه شناخت شناسی، هستی شناسی و ارزش شناسی حاکم بر دو جامعه سکولار و اسلامی پرداخته می شود و برای مقایسه ارزیابی باید معیارهایی یا همان متغیرهای مقایسه ای در نظر باشد.

ج) مقایسه اهداف حکومت های سکولار و اسلامی

اهداف را می توان در سه سطح طبقه بندی کرد؛ سطح اول را می توان، اهداف بلند مدت یا غایی نامید. و سطح دوم، اهداف میان مدت و متوسط، سطح سوم اهداف کوتاه مدت و عملیاتی می باشند. غایت حکومت های سکولار عبارت است از « کامیابی و رضایت انسان ها و به سامان آوردن امور جامعه در حیطه همین زندگی مادی و دنیوی» و غایت حکومت اسلامی عبارت است از «بستر سازی و هدایت‌گری در صحنه جامعه برای تقرب اختیاری افراد و جامعه به خداوند از طریق عبودیت و معرفت الله» این دو غایت را می توان اهداف بلند مدت نامید.

بحث در مورد اهداف میان مدت حکومت، ارتباط تنگاتنگی با درک از مفهوم حکومت، نحوه تاسیس و غایت آن دارد. اصولا پیرامون مفهوم حکومت، دو نگرش عام در میان سکولار ها وجود دارد.

در نگرش اول، دولت پدیده ای ذاتی و جوهری است. ماهیت دولت در جوهر گرایی، فرا فردی و مستقل از اراده اعضای جامعه در نظر گرفته می شود. در نگرش دوم، حکومت، پدیده ای مصنوع و ساخته شده است؛ بدین معنی که سرنوشت حتمی و مقدور نبوده است، اما به دلایلی توسط بشر بوجود آمده است.

لذا غایت اصلی و بالذات حکومت، خوشبختی تک تک افراد در همین زندگی دنیوی و مادی است و دولت در نهایت شری ضرور است که دارای کارکرد های حداقلی مثل تامین امنیت است. با استفاده از کلام معصومین(ع)، بیانات امام خمینی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پنج هدف یعنی آزادی، نظم و امنیت، اقتصاد و رفاه، عدالت، تربیت و تعالی برای آن قابل استخراج کرده است.

اهداف، ازادی، نظم و امنیت، اقتصاد و رفاه و عدالت را در پنج عنوان ،۱-موضوع و منابع، ۲- منشأ و محور،۳-هدف و کارکرد،۴- جزمیت و ثبات،۵- کلیت و پیوستگی در حکومت های سکولار و اسلامی به طور جداگانه بحث و بررسی شده است. و در نهایت مسئله تربیت، در حکومت های سکولار، فرهنگ‌سازی و آموزش و پرورش، هدف مستقلی نیست، بلکه فرهنگ را فقط به معنای وسیله ای برای ترویج و صیانت از اهداف دیگر حکومت سکولار به کار می گیرند.

در واقع، آموزش و پرورش ابزاری در دست حکومت است، نه آنکه هدفی مستقل از وجود حکومت باشد. حتی در فرهنگ های چالش برانگیزی چون کمونیسم و فمینیسم نیز نهایتا رسیدن به زندگی دنیوی خوب و راضی کننده ای مورد نظر است که ارزش هایی چون آدمیت، عدالت و رفاه در آن محقق شده باشد، نه فراتر از آن.

اما حکومت اسلامی بعد از تحقق چهار هدف قبلی، تازه به دنبال تربیت و انسان سازی است. این ناشی از جهان بینی اسلامی اینکه در آن بهره مندی از دنیا و زینت مناسب و راضی کننده در جامعه ارزش مستقلی ندارد، بلکه مزرعه ای است برای سعادت اخروی و رضایت الهی که آن هم جز از طریق تربیت اخلاقی و معنوی ممکن نیست.

نتیجه‌گیری

حکومت اسلامی اگر واقعا اسلامی باشد با حکومت های سکولار در تمام سطوح اهداف حکومتی، از عناوین گرفته تا تفاصیل و تفاسیر آن ها اختلافات مهمی دارد که غفلت از آن ها ناموجه است. آنچه که بیشتر قابل درک است، حکومت اسلامی در راستای تحقق هدف غایی اش، یعنی « بستر سازی و هدایت‌گری در صحنه جامعه برای تقرب اختیاری افراد و جامعه به خداوند از طریق عبودیت و معرفت الله».

مقاله«تفاوت شناسی اهداف حکومت های سکولار و حکومت اسلامی» نوشته دکتر یحیی فوزی و مسعود کریمی بیرانوند است. که در فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، سال سیزدهم، شماره پنجاه و یکم، پاییز۱۳۸۹ منتشر شده است.

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانند اینجا کلیک کنید./204/241/ح